Ochrona powietrza

Pomimo, że powietrze, którym oddychamy w regionie, jest stosunkowo „czyste” w porównaniu z innymi obszarami kraju, to jednak wyniki rocznych ocen jego jakości wykazują, iż na niektórych obszarach naszego regionu cyklicznie przekraczane są dopuszczalne poziomy groźnych dla płuc pyłów drobnocząsteczkowych PM10, PM2,5 i poziomy docelowe benzo(a)pirenu.

Jak czytamy w „Rocznej ocenie jakości powietrza w województwie lubelskim” za rok 2019 przygotowanej z przez Regionalny Wydział Monitoringu Środowiska w Lublinie: „Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w województwie lubelskim jest emisja antropogeniczna pochodząca z sektora komunalno-bytowego (emisja powierzchniowa), z komunikacji (emisja liniowa) oraz z działalności przemysłowej (emisja punktowa). Znaczący udział w stężeniach substancji na obszarze województwa ma również napływ zanieczyszczeń z pozostałego obszaru Polski oraz z Europy”.

Rokrocznie przygotowywane analizy danych z monitoringu jakości powietrza potwierdzają, że największym problemem w skali województwa pozostaje zanieczyszczenie powietrza benzo(a)pirenem, obserwowane szczególnie w sezonie grzewczym. Koronną przyczyną występowania przekroczeń jest emisja z systemów indywidualnego ogrzewania budynków oraz niekorzystne warunki meteorologiczne zwłaszcza w sezonie zimowym.

 

• Benzo(a)piren (zwany też benzoalfapirenem) to wielopierścieniowy węglowodór aromatyczny (WWA) emitowany przede wszystkim przez piece i kotły, ale także rury samochodowe czy papierosy. Benzo(a)piren wydziela się zwłaszcza podczas spalania złej jakości węgla oraz drewna i śmieci – np. tworzyw sztucznych typu PET. Jest jednym z najbardziej toksycznych składników smogu – mgły zawierającej zanieczyszczenia powietrza, a konkretnie pyłu zawieszonego, który potrafi przenikać do układu oddechowego i krwiobiegu, zwiększając wystąpienie groźnych chorób. Benzo(a)piren działa rakotwórczo, mutagennie oraz wpływa na rozrodczość.

• Pyły zawieszone PM10 i PM2,5 są mieszaninami substancji organicznych i nieorganicznych zawierającymi substancje toksyczne, takie jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (m.in. benzo(a)piren), metale ciężkie oraz dioksyny i furany. Cząstki pyłu PM10 mają średnicę mniejszą niż 10 mikrometrów, a PM2,5 – mniejszą niż 2,5 mikrometra (stąd ich nazwa) i mogą wnikać do płuc, co powoduje poważne problemy zdrowotne, w szczególności u osób starszych oraz dzieci. Zarówno długoterminowe jaki i krótkotrwałe narażenie na zanieczyszczenie tymi pyłami prowadzi do schorzeń układu krążenia i układu oddechowego. Jak wynika z raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), długotrwałe  narażenie  na  działanie  pyłu  zawieszonego  PM2,5  skraca  życie statystycznego mieszkańca UE o ponad 8 miesięcy, a w przypadku mieszkańców Polski – o ok. 10 miesięcy.

Stan jakości powierza w województwie lubelskim (bieżące dane pomiarowe) można śledzić na stronie Inspekcji ochrony środowiska (link otwiera się w nowym oknie)

W celu monitorowania i poprawy lubelskiego powierza Sejmik Województwa Lubelskiego przyjął do realizacji dwa programy ochrony powietrza (tzw. POP-y), które obowiązują – oddzielnie – dla aglomeracji lubelskiej (obejmującej Lublin – miasto na prawach powiatu) oraz strefy lubelskiej (pozostałej części województwa).

W programach zostały wyznaczone obszary, gdzie występują przekroczenia dobowych stężeń pyłu PM10 (27 obszarów w strefie lubelskiej i 8 w aglomeracji) oraz PM2,5 (analogicznie: 18 i 1), a także średniorocznych stężeń benzo(a)pirenu (193 i 26).

Dokumenty zawierają analizę przyczyn występowania zanieczyszczeń oraz możliwych sposobów ograniczenia emisji ze źródeł mających największy wpływ na jakość powietrza. Celem POP-ów jest określenie działań, które doprowadzą do osiągnięcia wymaganej jakości powietrza – działania naprawcze zakładają konieczność obniżenia emisji powierzchniowej pyłu zawieszonego PM10 w obszarach przekroczeń o ok. 23%, natomiast benzo(a)pirenu aż o 85%.

Obydwa dokumenty składają się z czterech części:

• opisowej, uwzględniającej charakterystykę strefy objętej Programem, bilans emisji zanieczyszczeń do powietrza, analizę stanu jakości powietrza w strefie, działania naprawcze wraz  z  możliwymi  źródłami  ich  finansowania i  wskaźnikami monitorowania postępu oraz plan działań krótkoterminowych
• wskazującej ograniczenia i  obowiązki wynikające  z realizacji Programu oraz sposób monitorowania postępu realizacji działań naprawczych,
• uzasadniającej, w   której   zawarto:   informacje dotyczące   uwarunkowań wynikających z planów zagospodarowania przestrzennego, analizę ekonomiczną możliwych do  zastosowania  działań  oraz  prognozy  stanu  jakości  powietrza po zrealizowaniu działań naprawczych,
• załączników, w których przedstawiono przebieg opiniowania projektów  dokumentów oraz wymagane mapy.

Koszty inwestycji  redukcji  emisji z  sektora komunalno-bytowego, oszacowane  zostały na podstawie wymaganej redukcji emisji substancji zanieczyszczających. Wynoszą one łącznie dla strefy lubelskiej ok. 1,8 mld zł, a dla aglomeracji lubelskiej ok. 426 mln zł i odnoszą się do całego okresu realizacji Programu, czyli lat 2020-2026. Ponadto w harmonogramie realizacji wskazano konieczność prowadzenia działań edukacyjnych (przez wszystkie jednostki samorządu terytorialnego) oraz kontrolnych (przez gminy), a koszty  tych  zadań w całym okresie 2020-2026 oszacowano na blisko 120 mln zł.

Realizacja wyznaczonych zadań jest uzależniona od możliwości technicznych, organizacyjnych i finansowych instytucji uczestniczących w projekcie (miast, gmin i powiatów, na terenie których odnotowano przekroczenia norm).

DO POBRANIA

• Program ochrony powietrza dla strefy lubelskiej ze względu na przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz docelowo benzo(a)pirenu (link otwiera się w nowym oknie)
• Program ochrony powietrza dla strefy Aglomeracja Lubelska ze względu na przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz docelowo benzo(a)pirenu (link otwiera się w nowym oknie)

Zgodnie z art. 94 ust. 2a ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (POŚ), zarządy województw oprócz sprawozdań końcowych, mają obowiązek przekazywać ministrowi właściwemu do spraw klimatu sprawozdania okresowe z realizacji Programów ochrony powietrza (POP) w terminie do dnia 31 marca każdego roku.

W realizację tego zadania zaangażowane są wszystkie gminy województwa lubelskiego objęte zakresem obowiązujących POP, mające obowiązek przekazywania niezbędnych informacji do Zarządu Województwa Lubelskiego na temat stanu realizacji działań naprawczych, Zarząd następnie przygotowuje sprawozdanie okresowe z POP na poziomie wojewódzkim, które przekazywane jest do Ministra Klimatu i Środowiska.
Sprawozdania z realizacji POP powinny być przekazywane w wersji edytowalnej i zawierać informacje zgodnie z zakresem i układem określonym w Załączniku nr 9 do rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 15 lutego 2023 r. w sprawie w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza.

Sprawozdanie okresowe z realizacji POP, zawiera informacje o:

1. kierunkach i zakresie podjętych działań naprawczych
2. stanie zaawansowania podjętych działań naprawczych określonych w harmonogramie realizacji działań naprawczych w odniesieniu do wartości zaplanowanej do wykonania w danym roku sprawozdawczym;
3. dotychczas poniesionych kosztach realizacji działań naprawczych, o których mowa w pkt 2, wraz z podaniem źródeł ich finansowania;
4. efekcie rzeczowym działania naprawczego, obliczonym (oszacowanym) na podstawie wskaźnika monitorowania postępu realizacji działań naprawczych;
5. redukcji wielkości emisji poszczególnych substancji w powietrzu w ciągu roku osiągniętej w wyniku realizacji poszczególnych działań, wyrażonej w Mg/rok.

Sprawozdanie z realizacji działań naprawczych za rok 2022 (link otwiera się w nowym oknie)

Sprawozdanie z realizacji działań naprawczych za rok 2023 (link otwiera się w nowym oknie)

W związku z tym, że na poziom jakości powietrza wpływa nie tylko lokalna emisja zanieczyszczeń, ale też ich napływ ze źródeł zlokalizowanych na obszarach sąsiadujących, Samorząd Województwa Lubelskiego postanowił opracować projekt dokumentu, który obejmuje całość województwa i stawia jednakowe wymagania wszystkim mieszkańcom regionu.

Jest to uchwała Sejmiku Województwa Lubelskiego w sprawie wprowadzenia na obszarze województwa lubelskiego ograniczeń i zakazów w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw. Dokument ten, przyjęty przez Sejmik 19 lutego 2021 r., słusznie nazywany jest uchwałą „anstysmogową”, gdyż jego celem jest ograniczenie zanieczyszczenia lubelskiego powietrza. Uchwalenie dokumentu poprzedziły konsultacje społeczne kolejnych jego wersji.  

Uchwała zakłada stopniową wymianę przestarzałych, „trujących” instalacji o mocy mniejszej niż 1 MW. Te najgorsze, bezklasowe i klasyfikowane do 1 i 2 klasy mają zostać wymienione do 2024 roku. Do 1 stycznia 2030 roku wszystkie kotły na paliwa stałe będą musiały spełniać wymagania w zakresie sezonowej sprawności i emisji zanieczyszczeń określone w rozporządzeniu komisji UE 2015/1189. 

Ważniejsze zapisy z uchwały „antysmogowej”: 

1. Terminy wymiany instalacji: 
   • 1 stycznia 2024 r. – kotły bezklasowe i instalacje klas 1 i 2 wg normy PN-EN 303-5:2002;
   • 1 stycznia 2027 r. – instalacje klas 3 i 4 wg normy PN-EN 303-5:2012;
   • 1 stycznia 2030 r. – instalacje klasy 5 wg ww. normy.

    

2. Zakazuje się stosowania następujących paliw:
   • miałów i mułów węglowych, flotokoncentratów oraz mieszanek produkowanych z ich wykorzystaniem;
   • węgla brunatnego oraz paliw stałych produkowanych z jego wykorzystaniem;
   • węgla kamiennego, który nie spełnia któregokolwiek z wymagań określonych prawem, oraz paliw stałych produkowanych z jego wykorzystaniem;
   • biomasy, której wilgotność przekracza 20%.

    

3. Zakazuje się użytkowania instalacji na paliwo stałe w nowo budowanych budynkach mających dostęp do sieci ciepłowniczej lub gazowej (po 1 maja 2021 r.).
4. Ograniczenia i zakazy dotyczą podmiotów eksploatujących instalacje.
5. Ograniczenia i zakazy obejmują cały rok kalendarzowy.

DO POBRANIA

• Uchwała antysmogowa
• Uzasadnienie do uchwały antysmogowej

Kampania informacyjno-edukacyjna

Uchwała antysmogowa to jeden z elementów planu walki z zanieczyszczeniem powietrza w naszym województwie. Ochronie środowiska w całym województwie ma służyć edukacja i wzmacnianie świadomości społecznej. Istotnym ogniwem jest postawa oraz zaangażowanie samorządów, jak również uświadamianie mieszkańców województwa o znaczeniu podejmowanych działań na rzecz czystego powietrza.

Problem zanieczyszczenia powietrza, należy traktować nie tylko w kategoriach technicznych czy prawnych, ale także jako wyzwanie społeczne. Poprawa jakości powietrza wymaga działań stałych i perspektywy długoterminowej. Bez edukacji i następującej po tym, zmiany świadomości mieszkańców, rezultaty proponowanych działań mogą być niespójne i odbiegać od oczekiwań.

W związku z potrzebą poinformowania mieszkańców województwa lubelskiego o przyjęciu uchwały antysmogowej i jej najważniejszych regulacjach, Zarząd Województwa Lubelskiego zainicjował przeprowadzenie szerokiej kampanii informacyjno-edukacyjnej. Działania podjęte zostały na wielu płaszczyznach i przy udziale dostępnych mediów. Dotychczas zakończyła się m.in. I część emisji spotu radiowego w rozgłośni Radia Lublin oraz I etap emisji audycji telewizyjnej w TVP Lublin. W maju br. odbyła się również publikacja artykułu w prasie o zasięgu regionalnym (24 tytułów prasowych) o charakterze edukacyjno–informacyjnym, poświęconego upowszechnieniu zapisów „uchwały antysmogowej” mieszkańcom województwa lubelskiego. Wszczęto tworzenie strony internetowej (tymczasowo strona w budowie) www.ochronapowietrza.lubelskie.pl dedykowanej ochronie powietrza w województwie lubelskim, na której znajdą się szczegółowe informacje m.in. dotyczące uchwały antysmogowej.

Częścią kampanii było również przygotowanie materiałów edukacyjno-informacyjnych w postaci plakatów i ulotek, które za pośrednictwem jednostek samorządu terytorialnego województwa lubelskiego zostaną upowszechnione mieszkańcom naszego województwa.

Opłaty za korzystanie ze środowiska wnoszone są przez podmioty na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska i wynikają z zasady „zanieczyszczający płaci”, która oznacza, że podmioty korzystające ze środowiska, w szczególności przez wprowadzanie do niego substancji lub energii, ponoszą koszty zapobiegania zanieczyszczaniu środowiska lub koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia.

Opłaty pobierane są m.in. za następujące rodzaje korzystania ze środowiska:

• wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
• wydane uprawnienia do emisji na zasadach określonych w ustawie z dnia 12 czerwca 2015 roku o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.

Opłatę za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza ze stacjonarnych źródeł, np. kotłowni, wnosi się w tym województwie, w którym znajduje się instalacja, natomiast opłatę za wprowadzone gazy i pyły do powietrza z urządzeń mobilnych, np. środków transportu, wnosi się na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego dla miejsca rejestracji podmiotu.

Podmiot korzystający ze środowiska ma obowiązek:

• ustalić we własnym zakresie wysokość należnej opłaty,
• wnieść bez wezwania należną opłatę do dnia 31 marca za rok ubiegły na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania ze środowiska.

Wpływy z tytułu wnoszonych do urzędów marszałkowskich opłat stanowią przychody funduszy celowych – funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, tj. wojewódzkich funduszy, Narodowego Funduszu oraz budżetów powiatów i gmin. Służą one realizacji zasady zrównoważonego rozwoju.

Ogłoszenie wysokości jednostkowych stawek opłat na dany rok następuje w drodze obwieszczenia ministra właściwego do spraw ochrony środowiska w terminie do 31 października roku poprzedniego.

Wykaz aktualnie obowiązujących oraz archiwalnych opłat za korzystanie ze środowiska znajduje się w Biuletynie Informacji Publicznej UMWL (link otwiera się w nowym oknie)